از ابتدا تا امروز کجا ایستاده‌ایم؟
خوان سیزدهمِ نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست:
بیش از یک دهه است که «ایران‌پلاست» به عنوانی نام‌آشنا برای فعالان اقتصادی، به‌ویژه در عرصۀ پلاستیک تبدیل شده است. نمایشگاهی که با فراز و نشیب‌های مختلف، حالا به ایستگاه سیزدهم رسیده است. هدف‌گذاری نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست که به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد صنعت پلاستیک در منطقۀ خاورمیانه، در بین نمایشگاه‌های معتبر صنعت پلاستیک جهان طبقه‌بندی می‌شود، فراهم‌کردن زمینۀ رونق بازار صنایع پلاستیک داخلی و همچنین تسهیل روند بازاریابی جهانی و حضور این بخش از صنعت کشور در بازارهای جهانی است.
این نمایشگاه چهار حوزۀ مواد اولیه، ماشین‌آلات، محصولات ساخته و نیمه‌ساخته و خدمات فنی و مهندسی مشتمل بر طیف گسترده‌ای از محصولات در صنعت پلیمر و پلاستیک را در بر می‌گیرد. اهمیت صنعت پلاستیک و پلیمر به‌عنوان صنایع پایین‌دستی که توسعۀ آن در هدف‌گذاری‌های کلان کشور در راستای محرومیت‌زدایی مناطق، ایجاد اشتغال و ارزش افزودۀ بیشتر و نیز تکمیل زنجیرۀ ارزش مورد توجه قرار گرفته است، ناگفته پیداست. در این مسیر نیز فعالان اقتصادی این عرصه مسیر رو به پیشرفتی را در پیش گرفته‌اند. طبق اعلام سال گذشتۀ علی‌محمد بساق‌زاده، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی، در دهه‌های اخیر شاهد رشد مناسب صنعت پلیمر و پلاستیک بوده‌ایم و در یک نمونه، توليد پليمر در کشور، از نخستين دورۀ نمايشگاه تا دوازدهمين دورۀ آن، رشد 10برابري را تجربه کرده است.
همچنين تعداد مجتمع‌هاي پتروشيمي پليمري از 4 مجتمع در سال 1381 به 27 مجتمع در سال 1397رسيده است. اين رشد نشان‌دهندۀ اهميت صنعت پلاستيک، نياز داخلی و جهاني و نیز رشد ايجاد‌شده در اين زمينه است. افزون بر آن، بیش از 20 طرح پليمري ديگر در کشور در حال اجراست. مزیت نسبی ایران در بخش انرژی باعث شده کیفیت تولیدات پلیمر و پلاستیک ایران در منطقه بهتر از رقبای خود باشد و همین موضوع سبب استقبال خریداران خارجی از محصولات ایرانی شده است.
بدون شک رسیدن به سیزدهمین سال برگزاری نمایشگاه ایران‌پلاست و حفظ آن، مستلزم بررسی دوره‌های گذشته است که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است:
دورۀ اول: با افتخار (19تا23 آذر ۱۳۸۱)
شروع نخستین دورۀ نمایشگاه تخصصی در صنعت پلاستیک به سال ۱۳۸۱ باز می‌گردد. در آن نمایشگاه 71 شرکت خارجی از 18 کشور و 223 شرکت داخلی حضور یافتند که برای اولین دورۀ میزبانی رخدادی مهم، آمار مناسبی به نظر می‌آمد. نظرسنجی‌ها هم از رضایتمندی بالغ بر 90درصد حاضران از حضور در نمایشگاه و همچنین ابراز تمایل قریب به 85درصد آن‌ها برای حضور دوباره در این رخداد تخصصی خبر می‌داد که به‌عنوان دستاوردی مناسب برای این نمایشگاه به ثبت رسید.
دورۀ دوم: با استقبال بیشتر (19تا23 آذر ۱۳۸۲)
دستاورد مناسب نخستین تجربۀ برگزاری نمایشگاه ایران پلاست، یک سال پس از آن، با افزایش تعداد شرکت‌کننده‌های داخلی و خارجی آشکار شد. تعداد شرکت‌های داخلی از 223 شرکت به 287 و شرکت‌های خارجی از ۷۱ شرکت، به 1۷۱ رسید. نکتۀ مهم در دومین دورۀ نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست، ارتقای سطح کیفی برگزاری نمایشگاه بود. تا جایی که میزبانِ رایفن هاورز، رئیس نمایشگاه K آلمان بود.
دورۀ سوم: رشد آمارها (23تا29 آذر ۱۳۸۳)
رشد آماری شرکت‌کنندگان در سومین دورۀ نمایشگاه تداوم داشت و روند صعودی و روبه‌رشد آن، فضای مفید و تحت پوشش نمایشگاه را به 20هزار مترمربع رساند. افزایش فضای مفید حاکی از بهبود شاخص‌های نمایشگاهی بود. تعداد شرکت‌کنندگان داخلی این دوره به 342 شرکت و شرکت‌کنندگان خارجی هم مرز 200 را پشت سر گذاشته و به 220 شرکت رسید.
دورۀ چهارم: افول اول (12تا15 آذر ۱۳۸۴)
رشد شاخص‌ها در چهارمین دورۀ برگزاری نمایشگاه ایران‌پلاست متوقف نشد و میزبانی ایران از 392 شرکت داخلی و 290 شرکت خارجی، بازدید 20هزارنفری داخلی‌ها و 1050نفری خارجی‌ها را ثبت کرد که از نکات مهم آن، پوشش خبری چهارده خبرنگار آسیایی و اروپایی بود.
دورۀ پنجم: سیر نزولی استقبال (16تا20 آبان ۱۳۸۵)
پنجمین دورۀ نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست با کاهش 30 شرکت‌کنندۀ خارجی همراه شد و تعداد آن‌ها از 290 شرکت‌کننده به 260 شرکت از 20 کشور رسید. اما در این دوره از نمایشگاه، فعالان تخصصی کشور آلمان در حوزۀ پلاستیک گوی سبقت را از سایرین ربوده و از 260 شرکت‌کننده، 47 شرکت سهم این کشور بود.
دورۀ ششم: شیبِ حضور (21تا24 آبان ۱۳۸۶)
ششمین دورۀ نمایشگاه ایران‌پلاست هم با تداوم سیر نزولی استقبال برای شرکت در این رخداد همراه بود. شکل‌گیری ثبت‌نام اینترنتی و افزایش کیفیت ارتباطات و مبادلات شرکت‌های داخلی و خارجی تأثیری در حضور بیشتر در این نمایشگاه نگذاشت و تعداد شرکت‌کنندگان خارجی در دورۀ ششم به یک‌باره از 260 شرکت به 137 شرکت و تعداد کشورها هم از 20 کشور به 13 کشور رسید. کم‌رونقی نمایشگاه، فقط به خارجی‌ها محدود نشد و تعداد شرکت‌کنندگان داخلی هم از 390 شرکت به 366 شرکت رسید. پس از این دوره، نمایشگاه به مدت سه سال برگزار نشد که شرایط بین‌المللی نیز در آن بی‌تأثیر نبود.
دورۀ هفتم: بازگشت رونق (2تا5 تیر ۱۳۸۹)
سال 89 بار دیگر رونق به بزرگ‌ترین نمایشگاه پلاستیک خاورمیانه بازگشت و این رخداد شاهد رشد چشمگیر حضور شرکت‌کننده‌های داخلی وخارجی و به‌تبع آن، افزایش چشمگیر فضای نمایشگاهی بود. تعداد شرکت‌کننده‌های داخلی از مرز 420 شرکت گذشت و شرکت‌کننده‌های خارجی هم به 257 شرکت از 22 کشور رسیدند. تنوع کشورهای مختلف از آلمان، ایتالیا، فرانسه، سویس، هلند، کانادا و انگلستان تا کشورهای مختلف عربی، فضایی رقابتی را برای حضور پررنگ در این دورۀ نمایشگاه ایجاد کرد. افزون بر آن، عرضۀ جدیدترین نوآوری‌ها، محصولات و خدمات در چهار گروه کالایی مواد اولیه، ماشین‌آلات، محصولات ساخته و نیمه‌ساخته و خدمات فنی و مهندسی، از اتفاقات ویژه در این دوره بود.
دورۀ هشتم: با توقف یک‌ساله (14تا17 آبان ۱۳۹۱)
دورۀ هشتم نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست، پس از یک سال توقف، این بار با شعار «نمایش نوآوری‌ها و توسعۀ همکاری‌ها» آغاز شد که مجموع شرکت‌کننده‌های داخلی و خارجی آن 600 عدد بودند. از نکات مهم در این دوره که با تأخیر یک‌ساله برگزار شد، افزایش آمار بازدیدکنندگان خارجی بود. اگرچه بی‌نظمی در برگزاری نمایشگاه پایانی نداشت و دو سال پس از آن هم این نمایشگاه برگزار نشد.
دورۀ نهم: خروج از کما (3تا7 مهر 1393)
در نهمین دورۀ برگزاری نمایشگاه ایران‌پلاست که با روی‌کار‌آمدن دولت جدید در ایران همراه بود، می‌شد فضای تازه‌ای را حس کرد؛ اما هنوز از رونق سال‌های نخست آن خبری نبود. صرف برگزاری مجدد این نمایشگاه می‌توانست خبر خوبی برای بسیاری از فعالان این عرصه، به‌ویژه در داخل کشور باشد. آمار حضور شرکت‌کنندگان داخلی و خارجی در این دوره به 750 شرکت رسید و فضای تخصیص‌یافته به شرکت‌های خارجی، نسبت به دور گذشته ۴ برابر شد.
دورۀ دهم: رونق دوباره (25تا29 فروردین 1395)
توقف یک‌ساله در برگزاری نمایشگاه ایران‌پلاست، این‌بار نویدبخش رونق مجدد این گردهمایی تخصصی در دورۀ دهم بود. برجام به ثمر نشسته بود و فضای جدیدی در عرصۀ بین‌المللی برای ایران ایجاد شده بود که حاصل جمع آن، حضور 500 شرکت خارجی از 25 کشور و 400 شرکت داخلی بود. فعالان اقتصادی داخلی که همچون اقتصاد کشور روزگار به‌اغما‌رفته‌ای را سپری کرده بودند، برای نخستین‌بار به‌عنوان میزبان حضور کمرنگ‌تری را در مقایسه با خارجی‌ها تجربه کردند. انتخاب شعار ثابت «کسبوکار جهانی» در این دوره توسط کشور میزبان، چراغ سبزی برای مشارکت و تعاملات بین‌المللی بیشتر با سایر کشورها بود. در این دوره 13 کشور اروپایی و 10 کشور آسیایی حضور داشتند. به‌گونه‌ای‌که فضای اختصاص‌یافته به شرکت‌های خارجی به عدد بی‌سابقۀ ۸هزار مترمربع رسید. بازدید 200 تاجر حوزۀ پلاستیک از 19 کشور را هم باید به سایر اتفاقات ویژۀ این دوره افزود که ایران را کشوری باظرفیت برای مشارکت و سرمایه‌گذاری معرفی کردند و گفتند که این مسئله، تنها شرط تضمین امنیت سرمایه‌گذاری است.
دورۀ یازدهم: بهبود فضای کار (2تا5 مهر ۱۳۹۶)
«بهبود فضای کسبوکار در صنایع تکمیلی پتروشیمی و پلاستیک کشور» به‌عنوان شعار یازدهمین دورۀ نمایشگاه ایران‌پلاست انتخاب شد. در این دوره، تعداد شرکت‌کنندگان داخلی به ۵۳۰ و شرکت‌کنندگان خارجی به ۵۷۰ عدد افزایش یافت. افزایش تعداد کشورها به 24 عدد، حاکی از کیفیت حضور و مشارکت در این دوره بود. نکتۀ درخور توجه آنکه فضای اختصاص‌یافته به شرکت‌کنندگان خارجی، در این دوره به 9هزار و 700 مترمربع رسید. تعداد 14 هیئت از ۸ کشور به این نمایشگاه اعزام شدند و 20 کشور هم بازدید انفرادی داشتند. افزون بر آن، مدیران 9 نمایشگاه پلاستیک دنیا در این رخداد حضور یافتند.
بازدید هیئت‌مدیرۀ نمایشگاه‌های Kدوسلدورف آلمان، افغان‌پلاست، عرب‌پلاست، ميلان، آفريقاي جنوبي، ميانمار، ويتنام، كنيا و سريلانكا، تداوم بهبود فضای کسبوکار و سرمایه‌گذاری در ایران را ترسیم می‌کرد.
دورۀ دوازدهم: خواب دوباره[sadeghi1]
خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها در سال 1397، بار دیگر نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست را از رونق انداخت تا این‌بار شرکت‌کنندگان داخلی همپای خارجی‌ها، به شرکت در این نمایشگاه تمایلی نداشته باشند. تعداد شرکت‌های داخلی به 500 و شرکت‌های خارجی، با روند نزولی بی‌سابقه، به 165 عدد رسید تا به‌عنوان تجربه‌ای تلخ برای برگزارکنندگان ثبت شود.
نکاتی برای فعالان اقتصادی پلاستیک
بدون شک قدرت‌گرفتن صنعت پلاستیک در کشور را می‌توان از مزایای تداوم برگزاری این نمایشگاه دانست که حوزۀ دربرگیری آن پلاستیک و لاستیک در بالادست و پایین‌دست است. فعالان اقتصادی داخلی نیز همپای فراز و نشیب‌های برگزاری این نمایشگاه دوران تلخ و شیرین زیادی را پشت سر گذاشته و یک‌باره با تحریم از پا درآمدند و در فصل برجام بار دیگر روی پا ایستادند؛ اما در هر صورت توانستند پیشرفت‌های زیادی نیز کسب کنند. برای نمونه، در حوزۀ مواد اولیه، به‌ویژه درزمینۀ پلی‌اتیلن توسعۀ مناسبی اتفاق افتاده است؛ اما در همین بخش توجه به توسعۀ متوازن مغفول مانده است.
نکتۀ مهم دیگر که فعالان اقتصادی این حوزه نباید از آن غافل شوند، توجه به توسعه در بخش مواد میانی، به‌ویژه در بخش کامپاندینگ است که نمونه‌های محدودی در این عرصه مشغول هستند و پتانسیل زیادی برای پررنگ‌کردن آن وجود دارد. همان‌گونه‌که جهت‌گیری سایر کشورها به این سمت هدایت شده است.
موضوع درخور اشارۀ دیگر، فرصت‌ها و مزیت‌های از‌دست‌رفته در برخی عرصه‌هاست است که روزگاری فعالان اقتصادی در آن‌ها نام و نشانی برای خود داشتند و حالا دیگر ردی از آن‌ها نیست. همچون بخش ماشین‌آلات که به گفتۀ فعالان آن، مزیت‌های نسبی خود را از دست داده و در حال حاضر تولیدکنندگان این بخش فقط به واردکننده و مونتاژکار بدل شده‌اند. البته می‌توان با نوعی برنامه‌ریزی منسجم و هدفمند و نیز با مشارکت و انتقال فناوری، بار دیگر به عرصۀ رقابت‌های منطقه‌ای بازگشت.
نکاتی برای دولتمردان
با توجه به نص صریح قانون، وزارت صمت متولی صنایع پایین‌دستی پتروشیمی است؛ اما وابستگی این بخش از صنایع به خوراک پتروشیمی، ضرورت سیاست‌گذاری وزارت نفت را هم می‌طلبد که خواست فعالان این بخش نیز تحقق همین موضوع است.
نکتۀ قابل طرح دیگر اینکه با وجود عرضۀ محصولات پتروشیمی در بورس، صنایع کوچک و متوسط همچنان برای دسترسی به خوراک دست اول و دریافت آن با مشکل مواجه هستند. ناگفته پیداست که واسطه‌ها در این بخش هم مثل همیشه فعال‌اند و ضرر آن به فعالان این بخش می‌رسد. متولیان دولتی می‌توانند با اتخاذ تمهیدات به‌هنگام و سریع و مناسب، دست واسطه‌ها را کوتاه کنند.
نکتۀ آخر، موضوع داغ واردات محصولات نهایی است که اگرچه با ارز مبادله‌ای انجام می‌شود، مواد اولیه به تولیدکنندۀ داخلی با ارز آزاد تحویل می‌شود. مسئله‌ای که باعث کاهش توان رقابتی تولیدکنندگان داخلی با محصولات وارداتی شده و تولید را نیز در کنار سایر مسائل با مشکل همراه کرده است.
توجه به موارد فوق به‌منظور تقویت صنایع پایین‌دستی پلیمر و پلاستیک می‌تواند گامی مهم در مسیر رونق تولید در این حوزۀ مهم از صنعت کشور باشد.
